Μεσαιωνικό Πατητήρι
Ο Χώρος και η Ανασκαφική Έρευνα
Το καλοκαίρι του 2007 στο Κέντρο Πολιτισμού του ΙΜΕ «Ελληνικός Κόσμος» η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως αξιόλογες αρχαιότητες, που συμβάλλουν σημαντικά στη μελέτη της Αττικής κατά τους Βυζαντινούς και Μεταβυζαντινούς χρόνους.
Ο χώρος της ανασκαφής βρίσκεται σε ιδιοκτησία του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού, στην οδό Πειραιώς 254, πίσω από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Στο πλαίσιο της κατασκευής των νέων εγκαταστάσεων του «Ελληνικού Κόσμου» εντοπίστηκαν σημαντικές αρχαιότητες.
Οι ανασκαφικές έρευνες αρχικά πραγματοποιήθηκαν από την ΚΣΤ΄ Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και στη συνέχεια από την 1η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Χάρη στην εντατική προσπάθεια της αρχαιολογικής υπηρεσίας και στην αμέριστη και άμεση συμπαράσταση του ΙΜΕ, το ανασκαφικό έργο ολοκληρώθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα και με αξιοσημείωτη επιμέλεια.
Τα Ευρήματα
Βρέθηκαν οκτώ τοίχοι που οριοθετούν δύο τετράγωνους χώρους, οι οποίοι εσωτερικά είναι επιχρισμένοι με καλής ποιότητας ασβεστοκονίαμα, τόσο στους πλευρικούς τοίχους όσο και στο δάπεδο. Ο χώρος Β΄ επικαλύπτει το χώρο Α΄ ως ένα σημείο στο ΒΑ του τμήμα. Στο σημείο αυτό εντοπίστηκε μία δεξαμενή, χτιστή και σε μορφή πιθαριού, με μέγιστη διάμετρο 1.35 μ., στόμιο 0.55 μ. και βάθος 1.95 μ. Η δεξαμενή επικοινωνούσε με τους δύο χώρους μέσω καναλιών τριγωνικής διατομής με φάρδος περ. 0,20 μ. και φέρει εσωτερικά καλής ποιότητας υδραυλικό ασβεστοκονίαμα. Ο πυθμένας της δεξαμενής σχηματίζει μικρό βαθούλωμα με ένα διάζωμα πλάτους περ. 0.15 μ. Ανατολικά των δύο χώρων έχουν αποκαλυφθεί τρεις τοίχοι πρόχειρης κατασκευής.
Στο χώρο βρέθηκε αξιοσημείωτη ποσότητα κεραμικής των Υστεροκλασικών/Ελληνιστικών χρόνων (κυρίως μικρά όστρακα μελαμβαφών αγγείων), καθώς και μεγάλη ποσότητα εφυαλωμένης (με στιλπνά πολύχρωμα και μονόχρωμα γυαλώματα) και άβαφης χρηστικής κεραμικής των Μεσοβυζαντινών και Υστεροβυζαντινών χρόνων (11ος-14ος αιώνας). Ιδιαίτερης σημασίας είναι τα ακέραια αγγεία που βρέθηκαν στη δεξαμενή. Γενικά στο χώρο της ανασκαφής δύσκολα παρακολουθείται κάποια ακολουθία των στρωμάτων χρήσης, καθώς τα κεραμικά ευρήματα παρουσιάζουν έντονη αναμόχλευση. Στα ανώτερα στρώματα εντοπίζονται ίχνη και ευρήματα χρήσης του χώρου στα Μεταβυζαντινά χρόνια (15ος-17ος αιώνας).
Αξιολόγηση
Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών αξιολογήθηκε ότι πρόκειται για χώρο εργαστηρίου παραγωγής ή/και αποθήκευσης τροφών. Κυρίως βάση των ακίνητων ευρημάτων ερμηνεύτηκε συγκεκριμένα ως πατητήρι, που παρουσιάζει δύο χώρους για το πάτημα των σταφυλιών (οι «ληνοί») και μία δεξαμενή (το «υπολήνιο»), στο οποίο συγκεντρωνόταν ο μούστος. Οι χρήσεις των δύο ληνών ήταν διαδοχική.
Πρόκειται για ένα σύνθετο εργαστηριακό χώρο, που βάσει των ευρημάτων ενδέχεται να ήταν σε χρήση κατά την περίοδο 11ου-13ου/14ου αιώνα, ενώ υπάρχουν ενδείξεις που συνηγορούν σε μεταγενέστερη χρήση του χώρου κατά τους Μεταβυζαντινούς χρόνους.
Ως προς τη μορφολογία, την ποικιλία και την πληθώρα του υλικού, προπαντός της κεραμικής, αλλά και την τυπολογία και τη μορφολογία της κατασκευής, το πατητήρι αποτελεί σημαντικό μνημείο που χρήζει συστηματικής μελέτης και μεθοδολογικής αξιολόγησης.
Τα ερωτήματα σχετικά με την ακριβή χρονολόγηση της κατασκευής και τις φάσεις χρήσης και λειτουργίας θα σταθεί δυνατόν να απαντηθούν ύστερα από ενδελεχή εξέταση του ευρημάτων.
Το ΙΜΕ πρόκειται να διαθέσει ένα σημαντικό ποσό για τη διατήρηση επιτόπου, τη συντήρηση και την ανάδειξη του πατητηριού.
