Το Βυζάντιο, λόγω της θέσης του, αποτελούσε σημαντικό επικοινωνιακό κόμβο. Η ανάπτυξη του πολιτισμού βασίστηκε σε ένα καλά δομημένο σύστημα επικοινωνίας, ανταλλαγής και κίνησης ανθρώπων. Το δίκτυο των χερσαίων και θαλάσσιων δρόμων, η αυτοκρατορική διοίκηση αλλά και το σύστημα των φρυκτωριών στο στρατό είναι κάποιες μόνο όψεις του δικτύου επικοινωνίας που διέθετε το Βυζάντιο. Οι μαθητές, μέσα από ποικίλες δραστηριότητες, έρχονται σε επαφή με τους τρόπους, τις δυνατότητες και τους περιορισμούς της επικοινωνίας στον πολυδιάστατο βυζαντινό χώρο.

Το συγκεκριμένο πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές από Ε' Δημοτικού έως Β' Γυμνασίου και μπορεί να δεχτεί μέχρι πενήντα μαθητές.

Σκοπός και Στόχοι

Σκοπός του προγράμματος είναι να παρουσιαστεί η επικοινωνία στο Βυζάντιο και να γίνει κατανοητός ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι συναναστρέφονταν και αντάλλασσαν ιδέες.

Στόχος είναι οι μαθητές:

• να κατανοήσουν τις διαφορετικές πλευρές της επικοινωνίας (εμπόριο, διπλωματία, ιεραποστολή, επιστολογραφία, εκπαίδευση), όπως αυτές διαμορφώθηκαν και αναπτύχθηκαν στο Βυζάντιο
• να αντιληφθούν ότι η ανάγκη επικοινωνίας οδήγησε στην πρόοδο της τεχνολογίας
• να ανακαλύψουν τη συμβολή του συστήματος επικοινωνιών και μετακινήσεων στην οικονομική ζωή της αυτοκρατορίας
• να δουν το ρόλο του Βυζαντίου ως τόπο ανταλλαγών και ελεύθερης διακίνησης ιδεών
• να γνωρίσουν τις σχέσεις του βυζαντινού κράτους με τους γειτονικούς λαούς.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Εισαγωγή

Διαχωρισμός σχολικής ομάδας σε  υποομάδες και εισαγωγή στο πρόγραμμα.

Κυρίως πρόγραμμα

Έξι  βασικοί άξονες επικοινωνίας:

1. Επιστολογραφία
2. Ταξίδι στη στεριά
3. Ταξίδι στη θάλασσα
4. Κίνηση της γνώσης
5. Σχέσεις με γειτονικούς λαούς
6. Πόλεις

Προσέγγιση κάθε άξονα επικοινωνίας μέσα από οπτικοακουστικό υλικό, χρήση χαρτών, δραματοποίηση, επεξεργασία κειμένων κ.α

Επισήμανση: Η διάρκεια του προγράμματος αλλά και οι ανάγκες της κάθε σχολικής ομάδας, καθιστούν εφικτή την προσέγγιση ορισμένων  από  τους παραπάνω άξονες του προγράμματος.

Προτεινόμενες δραστηριότητες

Ε' ΚΑΙ ΣΤ' ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Δραστηριότητες πριν από την επίσκεψη

1. Ζητάμε από τα παιδιά να καταγράψουν λέξεις/έννοιες σχετικές με το Βυζάντιο.
2. Αναζητάμε γενικές πληροφορίες για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
3. Συγκεντρώνουμε πληροφορίες για τις κοινωνικές ομάδες που ζούσαν και δρούσαν στο βυζαντινό κράτος.
4. Με τη βοήθεια ενός χάρτη συζητάμε και αναλύουμε τα γεωγραφικά πλεονεκτήματα του Βυζαντίου. Συγκεκριμένα, τη θέση της Κωνσταντινούπολης ανάμεσα σε θαλάσσιους και χερσαίους εμπορικούς δρόμους, τη σημαντική στρατιωτική της σημασία καθώς και τη γειτνίασή της με τον ελληνικό πολιτισμό.
5. Συζητάμε τις διαστάσεις/πλευρές της επικοινωνίας στη βυζαντινή κοινωνία: εμπόριο, διπλωματία, στρατός, εκπαίδευση, ιδιωτική επικοινωνία.
6. Σχολιάζουμε βυζαντινές πηγές που αφορούν τις ιεραποστολές, την καθημερινή ζωή των μαθητών, τις ιδιωτικές επιστολές, την οργάνωση θαλάσσιων και χερσαίων ταξιδιών κ.ά.

Δραστηριότητες μετά την επίσκεψη

1. Οργανώνουμε επίσκεψη στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας.
2. Επισκεπτόμαστε τα βυζαντινά μνημεία της περιοχής μας.
3. Επισκεπτόμαστε το Μουσείο Τηλεπικοινωνιών ΟΤΕ και δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στο έκθεμα του οπτικού τηλέγραφου.
4. Προτρέπουμε τα παιδιά να παίξουν ακολουθώντας τη λογική της μετάδοσης προκαθορισμένων μηνυμάτων μέσω φωτεινών σημάτων και να φτιάξουν το δικό τους οπτικό τηλέγραφο.
5. Περιηγούμαστε τη διαδικτυακή εκπαιδευτική εφαρμογή του ΙΜΕ «Θεόδωρος, στα βήματα ενός μοναχού του 10ου αιώνα στο Βυζάντιο».
6. Χαρτογραφούμε σημαντικούς χερσαίους και θαλάσσιους δρόμους π.χ. δρόμος του μεταξιού, Εγνατία οδός.
7. Επισκεπτόμαστε το δικτυακό τόπο www.byzantium1200.com και βλέπουμε τη γραφική αναπαράσταση της Κων/πολης το 1200 και τρισδιάστατα μοντέλα κτηρίων και μνημείων της.
8. Αναπαριστούμε μια σκηνή από την καθημερινή ζωή του Βυζαντίου π.χ. αναγόρευση αυτοκράτορα στον ιππόδρομο, αγοραπωλησίες στο λιμάνι ή στην αγορά κτλ.
9. Προσεγγίζουμε τους γειτονικούς λαούς του Βυζαντίου και περιγράφουμε τους τρόπους επικοινωνίας που χρησιμοποιούμε.
10. Αναζητάμε εικόνες από εμπορικά και πολεμικά βυζαντινά πλοία.
11. Οργανώνουμε εργαστήρι γραφής και αντιγραφής αρχαίων και βυζαντινών βιβλίων.

Α' ΚΑΙ Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Δραστηριότητες πριν από την επίσκεψη

1. Ζητάμε από τα παιδιά να καταγράψουν λέξεις/έννοιες σχετικές με το Βυζάντιο.
2. Αναζητάμε γενικές πληροφορίες για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία μέσω του κόμβου (www.e-history.gr) του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού.
3. Ζητάμε από τους μαθητές να συγκεντρώσουν πληροφορίες για τις κοινωνικές ομάδες που ζούσαν και δρούσαν στο βυζαντινό κράτος.
4. Με τη βοήθεια ενός χάρτη συζητάμε και αναλύουμε τα γεωγραφικά πλεονεκτήματα του Βυζαντίου. Συγκεκριμένα, τη θέση της Κωνσταντινούπολης ανάμεσα σε θαλάσσιους και χερσαίους εμπορικούς δρόμους, τη σημαντική στρατιωτική της σημασία καθώς και τη γειτνίασή της με τον ελληνικό πολιτισμό.
5. Συζητάμε για τις διαστάσεις/πλευρές της επικοινωνίας στη βυζαντινή κοινωνία: εμπόριο, διπλωματία, στρατός, εκπαίδευση, ιδιωτική επικοινωνία.
6. Σχολιάζουμε βυζαντινές πηγές που αφορούν τις ιεραποστολές, την καθημερινή ζωή των μαθητών, τις ιδιωτικές επιστολές, την οργάνωση θαλάσσιων και χερσαίων ταξιδιών κ.ά.

Δραστηριότητες μετά την επίσκεψη

1. Οργανώνουμε επίσκεψη στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας.
2. Επισκεπτόμαστε τα βυζαντινά μνημεία της περιοχής μας.
3. Επισκεπτόμαστε το Μουσείο Τηλεπικοινωνιών ΟΤΕ και δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στο έκθεμα του οπτικού τηλέγραφου.
4. Περιηγούμαστε τη διαδικτυακή εκπαιδευτική εφαρμογή του ΙΜΕ «Θεόδωρος, στα βήματα ενός μοναχού του 10ου αιώνα στο Βυζάντιο».
5. Αξιοποιούμε το Ψηφιακό Αρχείο ΕΡΤ (www.ert-archives.gr), και συγκεκριμένα την εκπομπή «Βυζάντιο και πολιτισμός», με αφηγήτρια τη βυζαντινολόγο κυρία Ε. Γλύκατζη-Αρβελέρ.
6. Με αφορμή ένα όνομα ή ένα γεγονός ζητάμε από τα παιδιά να συλλέξουν πληροφορίες και να τις παρουσιάσουν στην τάξη (π.χ. Ιουστινιανός, ’λωση του 1204, Μάχη του Ματζικέρτ).
7. Αναζητάμε κείμενα περιηγητών και ιστοριογράφων που περιγράφουν πόλεις και μνημεία του Βυζαντίου.
8. Επισκεπτόμαστε το δικτυακό τόπο www.byzantium1200.com και βλέπουμε τη γραφική αναπαράσταση της Κων/πολης το 1200 και τρισδιάστατα μοντέλα κτηρίων και μνημείων της.
9. Προσεγγίζουμε τους γειτονικούς λαούς του Βυζαντίου και περιγράφουμε τους τρόπους επικοινωνίας που χρησιμοποιούμε.
10. Αναζητάμε λογοτεχνικά κείμενα που σχετίζονται με σημαντικά γεγονότα του Βυζαντίου.

ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΜΠΟΡΙΟ

Η αστική οικονομία, στην οποία εντάσσεται και το εμπόριο, την εποχή του πρώιμου Βυζαντίου: http://www.fhw.gr/chronos/08/gr/o/index.html

Η κινητικότητα την εποχή του πρώιμου Βυζαντίου: http://www.fhw.gr/chronos/08/gr/k/index.html

Το εμπόριο στη Μέση Βυζαντινή περίοδο:

http://www.fhw.gr/chronos/09/gr/o/610/main/o4b.html

http://www.fhw.gr/chronos/09/gr/o/610/main/o4a.html

http://www.fhw.gr/chronos/09/gr/o/867/main/o8b1.html

http://www.fhw.gr/chronos/09/gr/k/867/main/k8c.html

Οι αγορές στην Ύστερη Βυζαντινή περίοδο:

http://www.fhw.gr/chronos/10/gr/o/ob/ob1d.html

Το εμπόριο με την Ανατολή στη Μικρά Ασία:

http://www.ehw.gr/l.aspx?id=4238

Η Κωνσταντινούπολη ως κέντρο εμπορίου:

http://www.ehw.gr/l.aspx?id=10856

Το εμπόριο στον Εύξεινο Πόντο:

http://www.ehw.gr/l.aspx?id=10646

ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ

Η βυζαντινή ναυσιπλοΐα και οι θαλάσσιοι δρόμοι στον Εύξεινο Πόντο:

http://www.ehw.gr/l.aspx?id=12232

Το οδικό δίκτυο στη Μικρά Ασία:

http://www.ehw.gr/l.aspx?id=5617

Η προμήθεια τροφών στη βυζαντινή Κωνσταντινούπολη:

http://www.ehw.gr/l.aspx?id=12476

Οι χερσαίες και οι θαλάσσιες επικοινωνίες (4ος-15ος αιώνας):

http://www.doaks.org/publications/doaks_online_publications/EconHist/EHB05.pdf

ΕΠΙΣΤΟΛΟΓΡΑΦΙΑ

http://www.ime.gr/projects/cooperations/byzantine_literature/gr/200/200.html

http://www.ime.gr/projects/cooperations/byzantine_literature/gr/200/205.html

ΑΛΛΑ ΣΧΕΤΙΚΑ

Η Κωνσταντινούπολη ως κέντρο λατρείας:

http://www.ehw.gr/l.aspx?id=12553

Οι συντεχνίες στην Κωνσταντινούπολη:

http://www.ehw.gr/l.aspx?id=10835

Η ιεραποστολική δράση των Βυζαντινών:

http://www.ehw.gr/l.aspx?id=12559

Η επικοινωνία στο Βυζάντιο:

http://helios-eie.ekt.gr/EIE/handle/10442/3729

Βενετοί και Γενουάτες στην Κωνσταντινούπολη:

http://www.ehw.gr/l.aspx?id=11679

http://www.ehw.gr/l.aspx?id=11680